به طور کلی، هوش مصنوعی (AI) شاخه‌ای از علوم کامپیوتر است که به ساخت ماشین‌ها و سامانه‌هایی می‌پردازد که قادر به انجام وظایف هوشمند هستند. این وظایف می‌توانند شامل استدلال، یادگیری، تصمیم‌گیری، پردازش زبان طبیعی، ادراک و دستکاری اشیاء باشند. هوش مصنوعی در سال ۱۹۵۶ به عنوان یک شاخه آکادمیک شکل گرفت و از آن زمان تاکنون پیشرفتهای بسیاری در این زمینه داشته است. در این مقاله مروری مختصر خواهیم داشت به تاریخچه، تعاریف و کاربردهای هوش مصنوعی در زندگی انسان‌ها.
مقدمه
هوش مصنوعی چگونه کار می‌کند؟
برای پاسخ به این سؤال، باید بدانیم که هوش مصنوعی دارای دو رده عمده است: هوش مصنوعی تخصصی (Narrow AI) و هوش مصنوعی عمومی (General AI).
هوش مصنوعی تخصصی: این نوع هوش مصنوعی برای انجام یک وظیفه خاص طراحی شده است و فقط در آن حوزه عمل می‌کند. برای مثال، سیری، الکسا، گوگل ترجمه و تسلا از این نوع هستند. این نوع هوش مصنوعی از روش‌های گوناگون چون منطق صوری، شبکه‌های عصبی مصنوعی، چارچوب بل Bayes و ژنتیک استفاده می‌کند.
هوش مصنوعی عمومی: این نوع هوش مصنوعی قادر است به تمام دانش و مهارت‌های بشر دسترسی داشته باشد و در هر زمینه‌ای کار کند. این نوع هوش مصنوعی هنوز به طور کامل پیدا نشده است و چالش بزرگ پژوهشگران در این حوزه است.
تعريف هوش مصنوعي
تعريف دقيق و قطعي از هوش مصنوعي وجود ندارد. برخي از تعاريف رايج عبارتند از:
هوش مصنوعي شاخه‌اي از علوم كامپيوتر است كه به ساخت ماشين‌ها و سامانه‌هايي مي‌پردازد كه قادر به انجام وظايف هوشمند هستند.
هوش مصنوعي فناوري است كه با استفاده از الگوريتم‌ها و داده‌ها، رفتار هوشمند را در ماشين‌ها شبيه‌سازي مي‌كند.
هوش مصنوعي علم و هنر ساخت ماشين‌هايي است كه قادر به تقليد از رفتار هوشمند انسان‌ها و جانوران هستند.
تاريخچه
تاريخچه هوش مصنوعي با تعریف امروزی را مي توان در سال ۱۹۵۰ جستجو كرد كه آلان تورينگ، رياضي دان و كامپيوتر شناس بريتانيايي، مقاله اي با عنوان «آيا ماشين ها مي توانند فكر كنند؟» منتشر كرد. در اين مقاله، او آزمون تورينگ را براي سنجش هوش مصنوعي ارائه داد. اين آزمون شامل يك گفتگو بين يك انسان و يك ماشين است كه از طريق يك صفحه كليد و يك صفحه نمايش انجام مي شود. اگر انسان نتواند تشخيص دهد كه كدام يك از طرفين ماشين است، آنگاه ماشين هوشمند تلقي مي شود.
در سال ۱۹۵۶، جان مك‌كارتی، پروفسور دانشگاه استنفورد، كنفرانس دارتموث را برگزار كرد كه به عنوان تولد رسمي هوش مصنوعي شناخته مي شود. در اين كنفرانس، چهارده پژوهشگر برجسته در زمينه هاي رباتيك، شبكه عصبي، منطق صوری و زبان های برنامه نویسی حضور داشتند و بحث هایی را درباره پتانسیل و چالش های هوش مصنوعی آغاز کردند.
در دهه ۱۹۶۰، پروژه‌های متعدد و ارزنده‌ای در زمینه هوش مصنوعی اجرا شد که منجر به تولید سامانه‌هایی گردید که قادر به حل مسائل ریاضی، بازی شطرنج، فهم زبان طبیعی و تشخیص الگو بودند. در دهه ۱۹۷۰، رویکردهای جدیدی در هوش مصنوعی پیدا شد که بر پایه دانش و استقرای بود. در این دوران، سامانه‌های هوشمندی که قادر به تقلید عملکرد کارشناسان در حوزه‌های خاص بودند، به وجود آمد.
در دهه ۱۹۸۰، با پیدایش رایانه‌های قدرتمندتر و الگوریتم‌های بهینه‌تر، هوش مصنوعی شروع به استفاده از روش‌های آماری و احتمالاتی کرد. در این دوران، شبکه‌های عصبی مصنوعی Artificial Neural Networks که الگوریتم‌های یادگیری مبتنی بر ساختار مغز هستند، توسعه یافت.
در دوران جدید (دهه ۲۰۰۰ به بعد)، با افزایش حجم داده Data و پیشرفت فناوری Cloud Computing و Big Data ، هوش مصنوعی وارد عصر جدیدی گردیده است. در این عصر، روش یادگیری عمیق Deep Learning که نوع پیشرفتهای از شبکه‌های عصبی مصنوعی است، به طور گسترده‌ای در حل مسائل پیچیده و چالش‌برانگیز هوش مصنوعی مانند تشخیص چهره، ترجمه خودکار، تولید متن و صدا، بازیابی اطلاعات و خلاقیت محاسباتی به کار رفته است.
کاربردهای هوش مصنوعی
کاربردهای هوش مصنوعی در زمینه‌های گوناگون بسیار زیاد و گسترده است. برخی از این کاربردها عبارتند از:
پزشکی: هوش مصنوعی می‌تواند در تشخیص بیماری‌ها، پیش‌بینی خطرات، تجویز دارو، طراحی درمان، جراحی رباتیک و پشتیبانی از بیماران کمک کند.
صنعت: هوش مصنوعی می‌تواند در بهبود کارایی، کاهش هزینه‌ها، افزایش کیفیت، نظارت بر فرآیندها، پیش‌بینی خرابی‌ها، بهینه‌سازی منابع و اتوماسیون صنعتی نقش عمده‌ای داشته باشد.
آموزش: هوش مصنوعی می‌تواند در شخصی‌سازی آموزش، ساماندهی منابع آموزشی، ارزشابی دانش آموزان، تولید محتوای آموزشی، پاسخگوئی به سؤالات به کار گرفته شود.
بازاریابی: هوش مصنوعی می‌تواند در تحلیل رفتار مشتریان، پیش‌بینی نیازها و رضایت، تولید محتوای بازاریابی، توصیه‌گری محصولات و خدمات، افزایش بازگشت سرمایه و بهبود تجربه کاربری موثر باشد.
امنیت: هوش مصنوعی می‌تواند در شناسایی تهدیدات، جلوگیری از حملات سایبری، تشخیص تقلب و جرم، تحلیل ریسک، ارائه راهکارهای امنیتی نقش موثری ایفا بکند.
هنر: هوش مصنوعی می‌تواند در خلق آثار هنری، تولید موسیقی، شعر، داستان و فیلم، تحلیل و نقد هنر، آموزش هنر و افزایش خلاقیت نقش آفرینی داشته باشد.
تهدیدها و چالش‌های پیش‌رو
علیرغم نکات مثبت و فوایدی که فناوری هوش مصنوعی می تواند برای انسان‌ها داشته باشد، هوش مصنوعی چالش‌های زیاد و پیچیده ای را نیز در برابر انسان قرار می‌دهد که لازم است نظام علم، فلسفه، حقوق، سیاست و فرهنگ به آنها پاسخ دهد. برخی از این چالش ها عبارتند از:
-
چالش اخلاقی: هوش مصنوعی ممکن است در برخی موارد با ارزش ها و اصول اخلاقی انسان ها تضاد داشته باشد. برای مثال، آیا یک خودروی هوشمند باید در صورت بروز تصادف، جان راننده خود را یا جان عابر پیاده را نجات دهد؟ چه کسی مسئول عواقب ناخواسته استفاده از هوش مصنوعی است؟ آیا هوش مصنوعی باید حقوق و مسئولیت های قانونی داشته باشد؟
-
چالش امنیتی: هوش مصنوعی ممکن است توسط افراد یا گروه های خرابکار به منظور انجام فعالیت های جنایتکارانه، تروریستی، جاسوسی یا جنگی سوء استفاده شود. برای مثال، هک کردن سامانه های کنترل ترافیک، سلاح های هوشمند، ربات های نظامی و غیره. همچنین، هوش مصنوعی ممکن است خود به خود به سطح بالاتری از توانایی و خلاقیت برسد و عملکرد خود را بدون نظارت و کنترل انسان تغییر دهد.
-
چالش اجتماعی: هوش مصنوعی ممکن است باعث تغییرات عمده در ساختار و روابط اجتماعی شود. برای مثال، کاهش فرصت های شغلی، تفاوت در دسترسی به منابع و خدمات، تاثیر بر روان و رفتار افراد، نقض حریم خصوصی و حقوق شهروندی و غیره. بنابراین، لازم است که جامعه به صورت هماهنگ و منطقی به سازگار شدن با این فناوری پرداخته و نقش و جایگاه هر فرد و گروه را با توجه به آثار و پتانسیل های هوش مصنوعی تعریف کند.
